Chép phù điêu
1.1. Nguồn gốc hình thành và phát triển
Từ thời sơ khai của lịch sử loài người, con người đã phát hiện một cách
ngẫu nhiên những hình tựa như những hoa văn rất đẹp. Họ đã cảm thụ, sử
dụng và sáng tạo, phát triển thành một
ngôn ngữ để diễn tả cái đẹp.
Đầu tiên đơn giản chỉ hình ảnh
của thiên nhiên như cỏ cây, hoa lá,
chim thú, cá…được khắc vạch lại lên
vách hang động nơi họ trú ngụ. Theo
sự phát triển của xã hội loài người thì
những đường nét trang trí được cách
điệu, khái quát trừu tượng cao hơn, có
giá trị về phương diện lịch sử và nghệ
thuật như hoa văn trang trí trên trống
đồng Ngọc Lũ ở Việt Nam ta, rồi về
sau, loại hình trang trí này được tồn tại
và phát triển mang đậm sắc thái dân
tộc, thể hiện ở các công trình như lăng
mộ, đình, chùa…mà chủ yếu là phù điêu với hai chất liệu chính là gỗ và đá.
H45. Chạm nổi trên tráp bằng
xương. Ai Cập cổ đại (trên).
H46. Con bò. Khắc và vẽ trong một
hang động tại Lascaux ở Pháp.
Khoảng 15.000-10.000 tCN (trái).
H47. Hình trên: Đúc nổi đồng trên Cửu đỉnh, Ngọ môn.
H48. Cúc hóa Rồng. Chạm gỗ trên bậu cửa Hiển Lâm
Các. Ngọ môn.
1.2. Các loại phù điêu: Có 3 loại phù điêu:
+ Phù điêu lồi thấp.
+ Phù điêu lồi.
+ Phù điêu cực lồi (khối gần như
tượng tròn).
H49. Phù điêu lồi: Indra cưỡi coi ba đầu Airavata. H50. Phù điêu lồi thấp: Michelangelo.
Banteay Srei. Campuchia. Gạch nung. T.kỷ 10. Đức Mẹ bên cẫu thang.
H51. Phù điêu cực lồi: Vũ nữ Apsara, Trà Kiệu,
Champa. Đá. Khoảng thế kỷ 10.
1.3. Đặc điểm của phù điêu
- Nếu tượng tròn là hình khối được thể
hiện trong không gian ba chiều, hình khối
thật thì hình khối của phù điêu diễn tả
không gian ba chiều trên bề mặt phẳng,
khối không thật mà cảm giác (khối ăn
gian), và hình khối giàu chất trang trí.
- Bố cục của phù điêu được sắp xếp
bằng những mảng hình có chính có phụ
trong một mảng hình học (bố cục hình
vuông, tròn, chữ nhật…)
- Trong điêu khắc thì bố cục có ưu
điểm là thể hiện được nhiều thứ trong đó
như núi non, sông biển, cỏ cây, hoa lá,
sinh hoạt xã hội (giống như vẽ mỹ thuật).
Còn tượng tròn thì bị hạn chế về mặt này.
- Không gian trong phù điêu được diễn tả theo từng lớp, lớp trước ở gần,
lớp sau ở xa và cứ theo thứ tự như vậy.
1.4. Vật liệu làm phù điêu
Có thể làm với các vật liệu như: Gỗ, đá, thạch cao, đất nung, ximăng,
hay các kim loại như đồng, nhôm, bạc…Tuy nhiên cần lưu ý đến hai yếu tố
sau:
- Chọn chất liệu phù hợp với bố cục, nội dung.
- Chọn vật liệu bền vững, chịu được mưa nắng và thời gian nếu làm
phù điêu để ngoài trời.
2. CÁCH BỐ CỤC PHÙ ĐIÊU
Phù điêu trong điêu khắc giống như trang trí trong vẽ mỹ thuật. Vì thế
khi bố cục đòi hỏi phải có sự nhịp nhàng về đường nét, phong phú về hình
khối. Phải có mảng chính, mảng phụ, đồng thời chú ý các mảng đặc, mảng
trống và cách diễn tả đường nét sao cho thật trang trí. Nếu bố cục phù điêu
toàn những mảng đặc, không có mảng trống thì phù điêu trở nên tức, bí rất
khó chịu. Do đó, các mảng trống, mảng đặc nói trên phải bố trí sao cho vừa
vặn, cân đối, không bị trống hay bị lốm đốm, vụn vặt.
Bố cục phù điêu có ưu điểm mà bố cục tượng tròn không thể diễn tả
được, ví dụ như phong cảnh.
3. CÁCH THỂ HIỆN
3.1. Chuẩn bị vật liệu và dụng cụ
Vật liệu gồm đất sét, bảng gỗ, giá đỡ, nilon.
+ Một bảng gỗ tương ứng hoặc to hơn một ít so với kích thước phù
điêu muốn làm. Riêng độ dày phải đảm bảo không bị cong vênh hay
nứt khi đắp đất sét ướt vào.
+ Giá để bảng gỗ (giống như giá vẽ mỹ thuật nhưng cần chắc chắn
hơn vì đất sét khá nặng) và dây thép nhỏ, đinh.
Dụng cụ tương tự như bài chép đầu tượng.
3.2. Cách làm
+ Làm đất:
Tùy theo phù điêu lớn, nhỏ mà ta có thể giảm lược bớt việc đóng
đinh cũng như chằng dây thép bởi công dụng chính là giữ đất khỏi bị
sụt, nứt phù điêu. Vì vậy mà phù điêu càng lớn thì càng phải làm cốt
thật kỹ.
Đất đã nhào kỹ chuẩn bị từ trước, đắp lên bảng gỗ đã đóng đinh và
chằng dây thép, rồi dùng dao nặn, thước thẳng và dùi đập đất san bằng.
chép phù điêu
H52. Cốt làm phù điêu: Mặt cắt dọc và mặt trước (quấn dây thép thưa và dày).
+ Phác hình lên bảng đất:
Có hai cách: thứ nhất là vẽ phác hình dáng của mẫu lên bảng đất
đã san phẳng, rồi dựa trên cơ sở đó mà nặn vào bảng đất rồi hoàn chỉnh
khối chi tiết. Cách thứ hai là lấy đất đắp đều lên bảng đất đã san phẳng
bằng phần cao nhất của phù điêu rồi mới vẽ phác hình nét lên, sau đó
mới dùng dao nhọn cắt bỏ phần đất thừa để hình lộ ra và hoàn chỉnh
khối chi tiết.
Cách làm phù điêu cũng giống như nặn tượng tròn, nghiên cứu với
các khối lớn và giải quyết khối cơ bản theo từng lớp, từng diện, tạo ra
sự tương quan cao thấp, trên dưới giữa các mảng khối lớn với nhau.
Khi đã giải quyết xong toàn bộ khối cơ bản, mới đẩy sâu vào chi
tiết trên cơ sở khối lớn. Lưu ý đặc trưng của khối phù điêu là một khối
tròn bị ép bẹp mà một phần nằm lẫn trong mặt phẳng nền và phần kia
thì nhô ra ngoài. Thông thường ở vị trí gần, trọng tâm thì khối nhô ra
nhiều, còn những mảng phụ hay chi tiết ở xa thì càng bẹp lại.
Ngoài việc quan sát mẫu, nhận thức và sự khéo léo của đôi tay,
dụng cụ cũng phải dùng đúng cỡ, đúng kiểu thì công việc mới thuận
lợi.
nặn phù điêu
H53. Mặt cắt bên của phù điêu cho thấy cách giải quyết khối cơ bản và khối chi tiết.
+ Kiểm tra và chỉnh hình:
Có thể dùng que đo để kiểm tra lại độ chính xác, rồi chuyển những
khối ở dạng góc cạnh về đúng với mẫu thật.
